کسری بودجه و آثار آن در ۱۴۰۲

پایگاه رهنما:

کسری بودجه از نظر رهبر معظم انقلاب «ام‌الخبائث» اقتصاد ماست. برخی البته به این حرف، اشکال وارد می‌کنند و ادعا می‌کنند که کسری بودجه الزاماً بد نیست. این افراد اما به وضعیت اقتصاد ایران توجه نمی‌کنند و گویی فقط با مطالعه‌ی مدل‌های موجود در کتاب‌های تکست‌بوک، بدون توجه به واقعیت‌های اقتصاد ایران تصمیم می‌گیرند. البته که تحت شرایطی کسری بودجه می‌تواند خوب باشد اما در اقتصاد ما که این کسری از طریق رشد پایه پولی و سپس نقدینگی تامین می‌شود و صد البته از جنس هدایت اعتبارات بانکی به سمت تولید هم نیست، حتماً کسری بودجه ام‌الخبائث است. با این توضیحات، خوب است به برآورد کسری بودجه در سال ۱۴۰۲ نگاهی بیندازیم. برآوردها نشان می‌دهد احتمال تحقق کسری بالاست و اگر هدفمان مهار تورم باشد، این کسری در شرایط فعلی ما می‌تواند بسیار خطرناک باشد. با این وجود حجم کسری نه آن‌طور که در بیانیه‌ی یک حزب اصلاح‌طلب اخیراً منتشر شد (یعنی ۶۰ درصد بودجه)، اما احتمال دارد در صورت اتخاذ تصمیمات غلط به ۳۰ الی ۳۵ درصد بودجه‌ی عمومی دولت برسد و آثار تورمی نیز بر جای بگذارد. بنابراین باید بسیار محتاط بود.

• برآوردها از کسری

اخیراً حزب اتحاد ملت بیانیه‌ای منتشر کرده است که در آن به نقل از مرکز پژوهش‌های مجلس، کسری تراز عملیاتی بودجه‌ی ۱۴۰۲ را ۴۷۰ همت اعلام کرده است و البته گفته است که برآورد‌های بازوی پژوهشی مجلس نشان می‌دهد که این رقم ممکن است به ۸۰۰ همت نیز برسد. بعد حزب اتحاد ملت ماشین‌حساب به دست گرفته و مدعی شده است که ۸۰۰ هزار میلیارد تومان، ۶۰ درصد بودجه‌ی ۱۴۰۲ است! این در حالی است که نگاهی به قانون بودجه‌ی ۱۴۰۲ نشان می‌دهد بودجه‌ی عمومی کشور در این سال معادل ۲۲۶۳ هزار میلیارد تومان است؛ یعنی اگر در بدترین شرایط با ۸۰۰ هزار میلیارد تومان کسری هم مواجه باشیم، یک تقسیم ساده نشان می‌دهد که ۳۵ درصد از بودجه، کسری خواهد بود؛ بنابراین حزب اتحاد ملت آنجا که برآورد‌های دقیق دارد، در واقع از مرکز پژوهش‌های مجلس نقل قول کرده است و آنجا که خودش دست به ماشین‌حساب شده، از یک ضرب و تقسیم ساده هم عاجز است. بعد همین حزب ادعا کرده است که دولت باید توهم و غرور ایدئولوژیک را کنار بگذارد و از کارشناسان استفاده کند. حال سوال اینجاست که کدام کارشناسان؟! اگر منظور کارشناسان مرکز پژوهش‌های مجلس است که از وزیر اقتصاد گرفته تا بسیاری از معاونین وزارتخانه‌ها و سازمان‌های اقتصادی، سابقه‌ی کار در این مرکز پژوهشی مهم را دارند. اما اگر منظور کارشناسان حزب اتحاد ملت است، خوب است این کارشناسان فعلاً به تمرین چهار عمل اصلی اقتصاد مشغول باشند. ورود به عرصه‌ی سیاستگذاری اقتصادی، کمی برایشان زود است.

• سیاست‌های غلط

از این مباحث که بگذریم، کارشناسان امروز همه باید کمک کنند دولت تا جایی که ممکن است کسری بودجه نداشته باشد و به‌فرض اگر داشت، رقمش از ۴۷۰ همت به ۸۰۰ همت افزایش پیدا نکند یا حتی کمتر از ۴۷۰ همت بشود. اما چگونه؟! یکی از سیاست‌های اشتباهی که در گذشته باعث تعمیق کسری بودجه شده، سیاست تثبیت نرخ ارز روی قیمت‌های نامعقول و غیرمنطقی است. به‌طور مثال سید شمس‌الدین حسینی -وزیر سابق اقتصاد و رئیس فعلی کمیسیون تلفیق مجلس- در دومین روز از سی امین همایش سالانه سیاست‌های پولی و ارزی توضیح داد که چطور سیاست ارز ۴۲۰۰ تومانی در سال ۱۴۰۰، فقط ۹۵ هزار میلیارد تومان به پایه پولی کشور اضافه کرد و با احتساب ضریب فزاینده، ۷۳۰ همت به نقدینگی در کشور اضافه شد؛ بنابراین اگر رهبر معظم انقلاب می‌فرمایند «کسری بودجه ام‌الخبائث است»، به دلیل مشاهده‌ی چنین شرایطی است و نباید کسی انتقاد کند و بگوید تحت شرایطی ممکن است کسری بودجه خوب باشد! آن شرایط بر اقتصاد ما حاکم نیست.

• پرهیز از تکرار اشتباهات

نتیجه آنکه سیاست‌های غلط -مانند سیاست تثبیت نرخ ارز روی قیمت‌های نامعقول، بدون در نظر گرفتن واقعیت‌های بنیادین اقتصاد- کار را به جایی می‌رساند که دولت مجبور می‌شود مثلاً در بازار ارز ۲۰ هزار تومانی بخرد و همان ارز را ۴۲۰۰ تومان به افرادی تخصیص دهد که معلوم نیست چقدر از آن ارز را واقعاً صرف واردات برای رفاه مردم می‌کنند و چقدرش را دوباره می‌برند در بازار و ۲۰ هزار تومان می‌فروشند! این مدل اداره کردن اقتصاد خیلی مطلوب نیست و ضروری است مسئولان مربوطه حتماً از تکرار چنین اشتباهاتی جلوگیری کنند. مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی نشان داده که ادامه‌ی سیاست ارز ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومانی می‌تواند منجر به ۱۴۸ هزار میلیارد تومان کسری مواجه شود. همین اتفاق می‌تواند برای تثبیت کور قیمت‌های کلیدی (مانند حامل‌های انرژی) در بلندمدت رخ دهد؛ بنابراین باید حتماً از تکرار اشتباهات گذشته پرهیز کرد تا این ام‌الخبائث -یعنی کسری بودجه- به مرور از اقتصاد ما رخت ببندد.   دانیال داودی